Produkcja i mastering utworu muzycznego – AKUSTYCZNA ADAPTACJA POMIESZCZENIA ODSŁUCHOWEGO (cz.8)

Istotnym czynnikiem wpływającym na jakość nagrania jest miejsce jego przeprowadzenia. Dobra akustyka to coś więcej niż wyrównane przenoszenie częstotliwości. Cel ostateczny zawsze jest taki sam: stworzyć neutralne, wierne środowisko odsłuchu, które pozwoli na produkcje miksów brzmiących stosunkowo dobrze (jeśli nie znakomicie) na każdym zestawie, w każdym pomieszczeniu, w dowolnym miejscu [14]. Warto zatem szczegółowo zanalizować pomieszczenie, w którym dokonuje się nagrania pod kątem jego akustyki, ponieważ źle brzmiące pomieszczenie działa jak filtr, uniemożliwiając wychwycenie subtelnych różnic między poszczególnymi dźwiękami (tak jak w grafice – poprzez niesprawny monitor można mieć problem z rozróżnieniem subtelnej różnicy między khaki a ciemną zielenią). Objawia się to najczęściej w przebarwieniu brzmienia w jednym lub kilku pasmach, problemem ze stereofonią nagrania czy wręcz ze zniekształceniami, które najczęściej można wychwycić dopiero podczas odsłuchu na innym zestawie głośnikowym.

W przypadku, gdy akustyka pomieszczenia zapewnia w miarę poprawny odsłuch może pojawić się inny problem – przenikania dźwięku przez ściany zarówno z, jak i na zewnątrz pokoju. Hałas odgłosu ulicy czy głośne sąsiedztwo może skutecznie uniemożliwić zarejestrowanie pożądanego śladu. Z drugiej strony ściany pomieszczenia mogą nie zapewnić optymalnego pochłaniania energii i w efekcie dźwięk będzie słyszalny także poza nimi.

Celem przeprowadzania adaptacji akustyki pomieszczeń odsłuchowych jest zapewnienie jak najmniej zniekształconego odbioru dźwięku emitowanego przez pracujące w tym pomieszczeniu zestawy głośnikowe. Według Tomasza Wróblewskiego nienaganna akustyka oznacza, że „w miejscu, w którym odbywa się odsłuch, wszystkie częstotliwości wchodzące w skład odsłuchiwanego nagrania powinny być odbierane przez słuchacza jako jednakowo głośne” przy założeniu ich jednakowej głośności wejściowej [17].

Inaczej wykonuje się adaptację i projekt sali koncertowej, a inaczej studia, czy pokoju odsłuchowego lub sali kinowej, jednakże pewne ogólne reguły ważne są w większości sytuacji z jakimi można się spotkać. Po pierwsze należy zadbać o właściwe rozmieszczenie kolumn tak, by obszar odsłuchu był optymalny. Istnieje wiele koncepcji realizacji tych zadań zależnie od kubatury i kształtu pomieszczenia, istniejących warunków przestrzennych, rodzaju kolumn itp., jednakże poprawny odsłuch stereofoniczny wymaga symetrii akustycznej pomieszczenia względem osi odsłuchu. I tak, jeśli przy lewej ścianie pomieszczenia stoją regały, a prawa jest pusta należy zadbać, by ich właściwości akustyczne różniły się w jak najmniejszym stopniu. Ogólnie pożądane jest, by naprzeciwległe ściany miały maksymalnie zbliżone właściwości akustyczne (lewa i prawa ściana, podłoga i sufit). W pomieszczeniu jako całości powinna panować równowaga (zależna od przyszłej funkcji obiektu) pomiędzy wielkościami pochłaniania, rozpraszania i odbijania dźwięków. Od wzajemnej proporcji dźwięków bezpośrednich, odbitych i rozproszonych zależy charakter brzmienia danego wnętrza. Zwiększenie tłumienia w pomieszczeniach odsłuchowych prowadzi do wyraźniejszego zarysowania konturów muzyki, dźwięki nabierają precyzji, a lokalizacja pozornych źródeł dźwięku jest niemal idealna. Z kolei duża ilość dźwięków rozproszonych wywołuje efekt przestrzenności, wzrostu dynamiki i wypełnienia otoczenia muzyką (dźwięk nijako „uwalnia się od kolumn”) [21].

Liczne badania i doświadczenia wskazują, że w małych i średnich pomieszczeniach korzystne jest stosowanie większej ilości ustrojów pochłaniających dźwięk. Wynika to stąd, iż wnętrza te mają silnie zaznaczone rezonanse własne wskutek ich niewielkich wymiarów i najczęściej niekorzystnych proporcji (podobne dwa lub więcej wymiarów czy równoległe ściany). Dodatkowo, w takich przypadkach powstają również interferencje i fale stojące, zwłaszcza w newralgicznym zakresie średnich częstotliwości.

Każde pomieszczenie posiada własną charakterystykę częstotliwościową, analogiczną do tej, jaką mają kolumny czy wzmacniacze. Objawia się ona nierównomiernością w głośności dźwięków o różnej częstotliwości słyszanych w określonym punkcie odsłuchowym wówczas, gdy poziom wypromieniowanej przez źródło (kolumny) mocy jest stały. Innymi słowy, nawet jeśli tor elektryczny ma idealną charakterystykę przenoszenia, to i tak zostanie ona zniekształcona przez źle urządzone akustycznie pomieszczenie, a odchylenia mogą osiągać nierzadko nawet kilkanaście decybeli.

Jakość i przydatność akustyczna pomieszczenia służącego do zapisu i odtwarzania dźwięku zależy od poziomu zakłóceń w nim występującego. Na jakość i przydatność akustyczną pomieszczenia składają się dwa podstawowe parametry: charakterystyka i wielkość czasu pogłosu danego pomieszczenia. Pogłos występuje, gdy dźwięk odbija się wielokrotnie od powierzchni pomieszczenia i utrzymuje się przez pewien czas, po wyłączeniu źródła dźwięku. Czas pogłosu jest określany czasem spadku wartości z oryginalnego natężenia dźwięku do jego jednej milionowej (jest to równe spadkowi ciśnienia akustycznego o 60 dB) [35].

Pogłos ma ogromne znaczenie dla jakości odtwarzanej muzyki; gdy jest zbyt krótki, wówczas brzmienie jest głuche i nienaturalne. Z kolei zbyt długi czas pogłosu powoduje drastyczne ograniczenie wyrazistości, dźwięk jest rozmyty i chaotyczny a muzyka zlewa się i staje się nieczytelna. Przyjmuję się, że czas pogłosu powinien być nie większy niż 0.4 sekundy. W przypadku, gdy wartość ta jest większa, zachodzi potrzeba stosowania odpowiednich paneli pochłaniających lub rozpraszających dźwięk.

Panele akustyczne produkuje się na bazie pianek poliuretanowych, wełny mineralnej, waty szklanej lub innych specjalnych materiałów, na przykład SonoFlex®. Umieszczone na ścianie (lub w niewielkiej odległości od nich), naprzeciw i z tyłu źródła dźwięku, doskonale tłumią lub rozpraszają wysokie i środkowe częstotliwości pasma akustycznego (powyżej 300 Hz). Rysunek 7 przedstawia wysokoskuteczne ustroje absorbcyjne dla niskich (a) i wyższych częstotliwości (b) z serii Harmonium, produkowane przez polską firmę ABC SoundLab.

Największym problemem w adaptacji akustycznej pomieszczenia odsłuchowego jest najniższe pasmo dźwięku ze względu na dużą energię akustyczną, jaką niesie ze sobą. Pomieszczenia o złej akustyce często jeszcze zwiększają tę energię poprzez zjawisko interferencji. Jest to zjawisko występujące w polu akustycznym wówczas, gdy nakładają się na siebie fale o tej samej lub zbliżonej długości (częstotliwości) i fazie [9]. W związku z tym może się okazać, że miks „dudni” (bo słuchane było w miejscu, gdzie częstotliwość rezonansowa była słabiej słyszalna) albo wręcz przeciwnie – bo w czasie zgrania „dudniło” i korygowano nagranie by temu przeciwdziałać. Aby uniknąć takich problemów, zawczasu powinno zadbać się o odpowiednie wymiary reżyserki oraz grubość ścian. Dobrze jest gdy są one możliwie najgrubsze, w myśl zasady, że dwa razy grubsza ściana tłumi dwa razy mocniej. Ponadto wskazane jest, aby sama ściana zbudowana była np. z płyt gipsowo-kartonowych z wełną mineralną jako wytłumienie środka (płyty te drgają tłumiąc część energii, ale jednocześnie jej resztę przenoszą na wełnę mineralną, która zamienia tę energię na cieplną).

W celu zminimalizowania efektu rezonansu szeroko stosuje się tzw. pułapki basowe, których zadaniem jest pochłanianie oraz rozpraszanie pewnej części energii akustycznej. Są one strojone na konkretną częstotliwość w związku z czym nie rzadko zdarza się, że w studio jest nawet kilka czy kilkanaście różnych tego typu ustrojów. Najczęściej przybierają one formę walców, stożków, kwadratów lub bardziej skomplikowanych kształtów. Stawia się je w narożnikach ścian, ponieważ tam kumuluje się energia akustyczna. Jednym z najczęściej wybieranych rozwiązań jest to oparte o zasadę działania rezonatora Hemholtza.

Według norm minimalna powierzchnia pomieszczenia studyjnego powinna wynosić 20m2, natomiast optymalne stosunki wysokości / szerokości / długości kształtują się sposób przedstawiony w tabeli nr. 1.

Na zakończenie warto nadmienić, iż wszelkie programowe lub sprzętowe rozwiązania służące do akustycznej korekcji studia, nie sprawdzają się. Co prawda, potrafią one z (lepiej lub gorzej w zależności od faktycznej odpowiedzi pomieszczenia) zrekompensować braki w domenie częstotliwościowej ale nie są w stanie wyrównać długości wybrzmiewania pogłosu! Tu musi zostać pochłonięte przez ustroje akustyczne.

POMIARY POMIARY POMIARY i jeszcze raz POMIARY! A dopiero później ustroje akustyczne. Ze swojej strony polecam znakomity, darmowy program ROOM EQ Wizzard oraz forum dostępne na tej stronie.  Najprostszy mikrofon pomiarowy to koszt $75 – UMIK-1.

 9. Bolesław Urbański, „Elektroakustyka w pytaniach i odpowiedziach”,WNT Warszawa
 1993.
 14. Michael Cooper, „Adaptacja akustyczna studia”, „Estrada i Studio”, AVT Korporacja
 sp. z o.o., luty – kwiecień 2000.
 17. Tomasz Wróblewski, „Adaptacja akustyczna w praktyce”, „Estrada i Studio”, AVT
 Korporacja sp. z o.o., październik – grudzień 2005.
 21. http://www.abcsoundlab.com.pl, 09.VIII.2006
 35. Dennis A. Bohn, Rane Professional Audio Reference, str. 18, rok wyd. 2000

Jeśli podoba Ci się to co robię i chcesz mnie wspomóc dowolną kwotą, którą przeznaczę na wypicie piwa za Twoje zdrowie – kliknij guzik i używając PayPal’a przekaż mi darowiznę w dowolnej wysokości 🙂

Produkcja i mastering utworu muzycznego by Marcin Lisiecki jest licencjonowany pod Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe License.